محمدمحسن فیض کاشانی

فیض کاشانی
اطلاعات فردی
نام کامل محمد محسن فیض کاشانی
لقب فیض. ملا محسن
تاریخ تولد ۱۰۰۷ق/۹۷۷ش
تاریخ وفات ۱۰۹۱ق/۱۰۵۸ش
محل دفن کاشان
شهر وفات کاشان
اطلاعات علمی
استادان ملا محمد تقی مجلسی • شیخ بهایی • میر داماد • میرفندرسکی • ملاصدرا • سید ماجد بحرانی و...
شاگردان علم الهدی • علامه مجلسی • سید نعمت الله جزایری • قاضی سعید قمی • ملا محمد صادق خضری • شمس الدین محمد قمی • شیخ محمد محسن عرفان شیرازی و...
محل تحصیل کاشان • اصفهان • شیراز • قم
اجازه روایت از محمد بن حسن بن زین الدین عاملی
تألیفات تفسیر صافی  • الوافی  • مفاتیح الشرایع  • المحجة البیضاء  • النوادرو...
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
اجتماعی اقامه نماز جمعه

ملا محمد بن مرتضی بن محمود کاشانی (۱۰۰۷-۱۰۹۱ق) معروف به ملا محسن و ملقب به فیض کاشانی، حکیم، محدث، مفسر قرآن و فقیه شیعه در قرن یازدهم قمری است. او نزد عالمانی همچون ملاصدرا، شیخ بهایی، میرفندرسکی و میرداماد شاگردی کرد.

فیض در موضوعات مختلف آثار بسیاری نگاشت که تفسیر صافی، الوافی، مفاتیح الشرایع، المحجة البیضاء و الکلمات المکنونه به ترتیب در تفسیر، حدیث، فقه، اخلاق و عرفان مهم‌ترین آثار او به شمار می‌آیند.

فیض شیوۀ اخباریان میانه‌رو را در پیش گرفت از این رو نظرات او در بسیاری موارد با فقهای پیشین متفاوت بود. از مهم‌ترین آراء خاص او می‌توان به جواز غنا (با شروطی خاص)، متفاوت بودن بلوغ نسبت به تکالیف مختلف و وجوب عینی نماز جمعه اشاره کرد.

اقامۀ نماز جمعه در کاشان و اصفهان از فعالیت‌های سیاسی اجتماعی او بوده است.

زندگی‌نامه

فیض در ۱۴ صفر سال ۱۰۰۷ق (مصادف با ۹۷۷ش) در کاشان زاده شد. خاندان فیض از خانواده‌های علمی و مشهور شیعه بوده است. پدرش رضی الدین شاه مرتضی (۹۵۰-۱۰۰۹ ق) و مادرش زهرا خاتون (درگذشته ۱۰۷۱ق)، دختر ضیاء العرفا رازی بود. جدّ فیض، تاج الدین شاه محمود فرزند ملا علی کاشانی، در کاشان مدفون است.

لقب

نام فیض، محمد بود. اما به محسن یا محمدمحسن شهرت داشت. او داماد ملاصدرا بود و پدرزنش او را فیض، و داماد دیگرش لاهیجی را فیاض لقب داد.

همسر و فرزندان

حاصل ازدواج محمدمحسن با زبیده دختر ملاصدرا پنج فرزند به نام‌های زیر بود:

  • محمد علم الهدی، نویسنده معادن الحکمة
  • معین الدین احمد
  • علیه بانو کنیه او ام الخیر بوده است
  • سکینه کنیه‌اش ام البِر
  • سکینه کنیه‌اش ام سلمه

درگذشت
نمای قبر فیض کاشانی در کاشان

فیض کاشانی در ۲۲ ربیع‌الثانی در ۱۰۹۱ق (مصادف با ۱۰۵۸ش) در کاشان درگذشت و در قبرستانی که در زمان حیاتش، زمین آن را وقف نموده بود، به خاک سپرده شد. در آبان ۱۳۸۷ش کنگره‌ای در بزرگداشت او برگزار گردید.

تحصیلات

فیض، تحصیلاتش را در کاشان آغاز کرد، او در ۲۰ سالگی برای ادامه تحصیلات به اصفهان رفت. پس از آن دو سال در شیراز نزد سید ماجد بحرانی شاگردی کرد. فیض بار دیگر به اصفهان بازگشت و در حلقه درس شیخ بهایی حاضر شد. وی در سفر حج از شیخ محمد نوادۀ شهید ثانی اجازه روایت دریافت کرد. و پس از آن در قم نزد ملاصدرا شاگردی کرد و در مراجعت ملاصدار به شیراز او را همراهی نمود و نزدیک به دو سال در آنجا ماند. صاحب روضات و دیگران بر این باورند که فیض در سفر نخست به شیراز نزد ملاصدرا شاگردی کرده است اما این گفته، با نوشته‌های خود فیض سازگار نیست. فیض سرانجام به کاشان بازگشت و به امر تدریس، تعلیم و تالیف پرداخت. درباره دلیل نامگذاری مدرسه فیضیه، به سکونت فیض در آن اشاره شده است.

اندیشمندان بسیاری همچون افندی، حر عاملی، محدث نوری، شیخ عباس قمی، علامه امینی و... او را با کلماتی همچون فیلسوف، حکیم، متلکم، محدث، فقیه، شاعر، ادیب، عالم، فاضل ستوده‌اند.

استادان

از اساتید وی می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:

در برخی منابع از ملا خلیل قزوینی، محمدطاهر قمی، ملا محمدصالح مازندرانی و پدرش نیز به عنوان استادان وی نام برده شده است.

شاگردان

برخی شاگردان وی عبارتند از:

دعوت شاهان صفوی

فیض در کاشان و قمصر، نماز جمعه اقامه می‌کرد. او دعوت شاه صفی را برای اقامت در اصفهان نپذیرفت، اما به دعوت شاه عباس دوم برای اقامه نماز جمعه در مسجد جامع عتیق به اصفهان رفت.

آثار
مجموعه آثار علامه فیض کاشانی

فیض آثار بسیاری از خود به جای گذاشت. او در کتاب فهرست تصانیف از ۱۰۰ اثر نام برده است سید نعمت الله جزایری آثار او را، حدود ۲۰۰ اثر می‌داند. در دیگر منابع تا ۱۴۰ اثر ثبت شده است و برخی از آثار او عبارتند از:

مرکز کامپیوتری علوم اسلامی نور نسخه الکترونیکی آثار فیض را، با عنوان مجموعه آثار علامه فیض کاشانی منتشر کرده است.

اشعار

افزون بر دیوان شعر مستقل مجموعه ای نیزباعنوان (شوق مهدی) دربردارنده اشعاری درباره امام زمان (ع) از آثار منسوب به فیض است.

گفتم که روی خوبت از من چرا نهان است /گفتا تو خود حجابی ور نه رخم عیان است

یارب تو فیض را بحسین شهید بخشهر چند غرق لجّه عصیان فتاده است
در ماتم حسین دُری کن گران بهاهر دانه اشک را که ز مژگان فتاده است
چشم بر درگه تو دوخته‌امبامید لقا جعلت فداک
فیض خود را زغم نجات دهید کوست خاک شما جعلت فداک

آراء و اندیشه‌های خاص

خوانساری و شیخ یوسف بحرانی، ملا محسن را در شمار اخباریان می‌دانند. نوشته‌های او نیز این امر را تأیید می‌کند. فیض در بسیاری از مسائل آراء مستقلی داشت؛ برخی از آراء خاص او عبارتند از:

  • جواز غنا و موسیقی از نظر او غناء فی نفسه(بدون همراه شدن با حرامی دیگر) حرام نیست؛ وی با استناد به روایات حرمت غناء را مخصوص جایی می‌دانست که با حرام دیگری همراه باشد مانند بازی با آلات لهو، وارد شدن مردان بر زنان، گوش دادن مردان صدای زنان را و مشتمل بودن بر کلمات باطل.
  • چیزی که نجس‌ شده، چیز دیگر را نجس‌ نمی‌کند.
  • آب قلیل در برخورد با نجاست، نجس نمی‌شود.
  • عدم‌ خلود کافران‌ در عذاب‌ دوزخ.
  • عدم‌ نجات‌ اهل‌ اجتهاد، اگر چه‌ از بزرگ‌ترین‌ دانشمندان‌ باشند.
  • متفاوت بودن بلوغ نسبت به تکالیف مختلف
  • حصول مغرب شرعی با استتار قرص خورشید از دید چشم، اگر حائلی در میان نباشد.
  • عدم شرط خشک بودن محل مسح در وضو
  • کفایت هر غسلی از وضو
  • وجوب عینی نماز جمعه.

مطالعه بیشتر

  • فیض‌پژوهی؛ مجموعه مقالاتی در بررسی آراء و احوال فیض کاشانی

پانویس

  1. ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۹؛ فیض، الوافی، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷.
  2. ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۹؛ فیض، الوافی، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷.
  3. ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۷۹.
  4. ↑ فیض کاشانی، دیوان، ج۱، مقدمه مصحح، ص۶.
  5. ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۷۹؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۹؛ فیض، الوافی، ج۱، ترجمه مؤلف، ص۱۷، مقدمه مصنف، ص۴.
  6. ↑ فیض، الوافی، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷، مقدمه مصنف، ص۴.
  7. ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۹۴،۱۰۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۴۱.
  8. ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۹۴،۱۰۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۴۱.
  9. ↑ فیض، الوافی، مقدمه مصحح، ج۱، ص۱۸-۳۰.
  10. ↑ نک:افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۲؛ الکنی و الالقاب، ج۳، ص۴۰.
  11. ↑ ، دانشگاه عالی شهید مطهری.
  12. ↑ ، پرتال جامع علوم انسانی.
  13. ↑ فیض، دیوان، ص۵۸، به نقل از رساله شرح صدر فیض.
  14. ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۹۳؛ فیض،دیوان، ص۵۸، به نقل از رساله شرح صدر فیض.
  15. ↑ حر عاملی، ج۲، ص۳۰۵؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰.
  16. ↑ نک: فیض، المحجة البیضاء، ج۱، مقدمه، ص۲۲-۲۴.
  17. ↑ فیض، الوافی، مقدمه مصحح، ص۳۳.
  18. ↑ فیض، الوافی، ج۱، مقدمه، ص۳۲.
  19. ↑ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۴۱؛ فیض، الوافی، مقدمه مصحح، ص۳۳.
  20. ↑ فیض، رسالۀ شرح صدر، ص۶۱،۶۲؛ گلشن ابرار، ج۱، ص۲۲۶.
  21. ↑ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۱، مقدمه، ص۱۸؛ فیض کاشانی، شرح صدر، در مجموعه رسایل فیض کاشانی، صص ۳۶-۴۴؛ فیض کاشانی، الاعتذار، ص۲۸۱.
  22. ↑ فیض، الوافی، مقدمه مصحح، ص۵۱.
  23. ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۹۳.
  24. ↑ فیض، دیوان، ج۱، مقدمه مصحح، ص۸۲-۸۸؛ فیض، الوافی، مقدمه مصحح، ص۳۳-۵۹.
  25. ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۹۱-۹۳؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۴۰.
  26. ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۱-۱۸۲؛ فیض، الوافی، مقدمه مصحح، ص۳۳-۵۹؛ نک، حر عاملی، ج۲، ۳۰-۳۰۶.
  27. ↑ مختاری، صادقی، غناء و موسیقی، ۱۳۷۷ش، ج۳، ۲۰۳۹- ۲۰۴۱. .
  28. ↑ .
  29. ↑ ، دانشگاه عالی شهید مطهری.
  30. ↑ فیض کاشانی، دیوان، ص۳۴۹.
  31. ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۸۵.
  32. ↑ فیض، المحجة البیضاء، ج۱، مقدمه، ص۲۳، به نقل از لؤلؤة البحرین، ص۱۳۳.
  33. ↑ فیض کاشانی، ده رساله، ص۱۹۶.
  34. ↑ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۲، ص۲۱.
  35. ↑ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۲، ص۲۱.
  36. ↑ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۱، ص۷۵.
  37. ↑ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۱، ص۸۱.
  38. ↑ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۱، ص۱۳.
  39. ↑ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۱، ص۹۴.
  40. ↑ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۱، ص۴۶.
  41. ↑ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۱، ص۵۵.
  42. ↑ فیض، مفاتیح الشرایع، ج۱، ص۱۷.
  43. ↑ .

منابع

  • افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق سید احمد حسینی، قم، مطبعة الخیام، ۱۴۰۱ق.
  • خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، تحقیق؛ اسدالله اسماعیلیان، قم، مکتبة الاسماعیلیان، ۱۳۹۰ق.
  • فیض کاشانی، الاعتذار، در ده رساله، اصفهان: مرکز تحقیقات علمی و دینی امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۷۱ش.
  • فیض کاشانی، شرح صدر، در مجموعه رسایل فیض کاشانی، محقق: بهراد جعفری، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری، ۱۳۸۷ش.
  • فیض کاشانی، ملا محمد محسن، کتاب الوافی، تصحیح و تعلیق: ضیاءالدین حسینی، مکتبة الامام امیرالمومنین علی علیه‌السلام، اصفهان، ۱۴۱۲ق/۱۳۷۰ش.
  • جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم؛ پژوهشکده باقرالعلوم، گلشن ابرار، نشر معروف، قم،۱۳۷۹ش.
  • فیض کاشانی، ملا محسن، ده رساله، به کوشش رسول جعفریان، اصفهان، ۱۳۷۱ش.
  • فیض کاشانی، ملا محمد محسن، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، دفتر انتشارات اسلامی، قم، الطبعة الثانیة، ۱۳۸۳ش.
  • فیض کاشانی، ملا محمد محسن، دیوان، انتشارات اسوه، شرح و مقدمه: مصطفی فیضی کاشانی، تهران، ۱۳۷۱ش.
  • فیض کاشانی، ملا محمد محسن، مفاتیح الشرایع، تحقیق: سید مهدی رجائی، مجمع الذخائر الاسلامیة، قم، ۱۴۰۱ق.
  • فیض، رسالۀ شرح صدر، ضمیمه ده رسالۀ فیض کاشانی، مرکز تحقیقات علمی و دینی امیرالمومنین، اصفهان.
  • قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، تهران، مکتبة الصدر، چاپ پنجم، ۱۳۶۸ش.
  • مختاری، رضا و صادقی، محسن، غناء و موسیقی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۷ش.

پیوند به بیرون


برگرفته از «https://fa.wikishia.net/index.php?title=محمدمحسن_فیض_کاشانی&oldid=732318»